V E R L E D E N
Amstel Taveerne
Amstel 54
1017 AB Amsterdam
1964 - 2007/2024
De Amstel Taveerne was decennialang één van de bekendste en populairste Amsterdamse homocafés. In 2007 werd de zaak gemoderniseerd en omgedoopt tot Amstel Fifty Four.
bijgewerkt: 19-09-2024
Voorgeschiedenis
De Amstel Taveerne bevond zich in een fraai monumentaal pand aan de Amstel nr. 54, op de hoek met de Halvemaansteeg. Het markante pand is in het tweede kwart van de 17e eeuw gebouwd al wordt ook wel het jaartal 1629 genoemd. Het fungeerde als winkel- en woonhuis met als huisnaam De Gulden Molen, wat sinds de jaren '50 wordt uitgebeeld door een houten reliëf van een korenmolen boven de deur.
Naar verluidt zou al sinds de begintijd in dit pand een café gevestigd zijn geweest, maar daar zijn vooralsnog geen concrete aanwijzingen voor. Wel zeker is dat hier in 1917 een tapperij en slijterij zat die Amstel Bier op de tap had. Erboven woonde van ca. 1900 tot 1930 mevrouw M. Perel, die als pédicure en manicure werkzaam was. Sinds 1936 zat op de benedenverdieping café 't Hoekje en in 1954 werd het pand volledig gerestaureerd.
In 1964 opende hier de Amstel Taveerne, waarvan nog steeds wel wordt gedacht dat dit het oudste (homo)café van Amsterdam zou zijn. Deze gedachte werd mogelijk ingegeven door onderstaande advertentie uit 1975, maar ook in 1993 werd nog geadverteerd met de tekst "Amsterdam's oudste taveerne".
Die claim is echter niet juist: er waren begin 18e eeuw namelijk al enkele herbergen waar homoseksuele mannen elkaar ontmoetten en vanaf eind 19e eeuw ook enkele cafés waar homo's samenkwamen.
De Amstel Taveerne was zelfs niet de eerste homozaak langs de Amstel, want al van 1929 t/m 1934 zat op nummer 14 homocafé Du Merlo, waarna rond 1955 café Sombrero op datzelfde adres ook weer homopubliek trok.
Ad van Besouw
Hoewel Ad, of ook wel Adje van Besouw decennialang bekendheid genoot als uitbater van de Amstel Taveerne, was er tot nu toe nauwelijks iets over hemzelf geschreven. Daarom volgt hier eerst wat meer informatie over zijn levensloop.
Adje was op 14 mei 1928 geboren in Ginneken, een dorp vlak onder Breda. Onder de doopnamen Adrianus Johannes Petrus Antoinette was hij enigs kind van Adriana van Gageldonk en Johannes Petrus Adrianus van Besouw. Zijn vader stierf echter al in 1949, slechts 51 jaar oud. Zijn moeder hertrouwde twee jaar later met Gerardus Hubertus Verschuuren, die echter in 1956 eveneens voortijdig overleed.
Inmiddels was Adje in april 1951, hij was toen 22, in Oude-Tonge op Goeree-Overflakkee getrouwd met de rijke boerendochter Martina de Weerd. Dit werd in Adjes woonplaats Breda als een societyhuwelijk gevierd met onder meer koetsjes om de gasten naar het bruiloftsfeest te rijden. Omdat dit een verstandshuwelijk was werd het echter in januari 1953 al weer ontbonden.
Moor's Nightclub
Adje was toen al naar Amsterdam verhuisd en werd directeur van Hotel Wilco in Zandvoort. In 1956 kwam ook zijn moeder daarheen, wellicht om zijn functie in het hotel over te nemen. Adje was zelf namelijk als barkeeper aan de slag gegaan bij Moor's Nightclub en in februari 1956 betrok hij ook een woning boven die zaak.
Moor's Nightclub was een gemengd homo/lesbische zaak die van 1955 tot 1972 op de hoek van de Amstel en de Amstelstraat gevestigd was. Het werd gerund door de lesbische Selma Lewkowitz, alias Moor, die van 1963 tot 1983 ook het populaire café Moor's Eldorado aan de Amstel 14 uitbaatte.
Moor's Nightclub op de hoek van de Amstel en de Amstelstraat, hier in 1967
Foto: C.P. Schaap/Stadsarchief Amsterdam
Foto: C.P. Schaap/Stadsarchief Amsterdam
In Moor's Nightclub groeide Adje uit tot een rasechte entertainer die het publiek helemaal kon laten losgaan op populaire schlagers en de liedjes uit de Jordaan, zoals die van Willy Alberti, Tante Leen en uiteraard ook die van Johnny Jordaan.
In augustus 1961 werd Ad van Besouw directeur van Hotel Zwitserland aan de Reguliersgracht 17, waar hij de gasten weer tot in de kleine uurtjes vermaakte in de hotelbar. In 1962 en 1963 adverteerde dit hotel al in het Zwitserse homotijdschrift Der Kreis. In juli 1964 verplaatste hij het hotel naar de Prinsengracht 418 en noemde het voortaan het Phoenix Hotel.*
Opening van de Amstel Taveerne
Op 27 juli 1964 nam Adjes moeder Adriana van Gageldonk café 't Hoekje over van ene Gerardus Wassili en diens vrouw, waarna Adje het op 27 augustus onder de naam Amstel Taveerne heropende.
Aan het oud-Hollandse interieur werd waarschijnlijk niet veel veranderd, dat paste prima bij gezelligheid en de meezingmuziek waar hij zijn gasten zo goed mee kon vermaken. Achter de bar zette hij jongens die hij uit Breda en omgeving kende.
Adje van Besouw maakte van de Amstel Taveerne een populaire homobar, die ook veel heteroseksuele mannen en vrouwen trok. Van meet af aan was het dan ook een gemengde zaak waar iemand makkelijk ook met zijn moeder of buurvrouw heen kon gaan. Al gauw kwamen er ook tal van homobezoekers uit het buitenland op af.
Moeder van de Amstel Taveerne
Op 6 augustus 1971 nam Adje de zaak formeel over van zijn moeder, die echter nog wel in het café bleef meewerken en als de "Moeder van de Amstel Taveerne" gold. Na een langdurige ziekte overleed ze op 6 maart 1982 op 77-jarige leeftijd. Na een katholieke uitvaartmis in de Obrechtkerk werd ze op Westgaarde gecremeerd.*
Naast Adjes moeder werkte ook zijn tante Net in de zaak en niet zelden zaten ze alledrie naast elkaar bij de grote ouderwetse kassa achterin de hoek van de vierkante eilandbar. Als iemand dan iets bestelde riep de barmedewerker dat naar Adje of zijn moeder die het bedrag dan op de kassa aansloeg.
Met name in de weekenden was de Amstel Taveerne afgeladen vol, op doordeweekse dagen was het vooral tussen 18.00 en 20.00 uur en 23.00 en 1.00 uur druk. Regelmatig kregen de bezoekers schalen met plakjes leverworst en soms ook wel saté aangeboden, wat de dorst nog verder deed toenemen.
V.l.n.r: Adjes moeder, Adje van Besouw, Manfred Langer, tante Net(?)
en Frans Meulenberg bij een onbekende gelegenheid begin jaren '70
Foto uit de Gay Krant, 21 november 1994
en Frans Meulenberg bij een onbekende gelegenheid begin jaren '70
Foto uit de Gay Krant, 21 november 1994
Pipo de Clown
Boven het café woonde al sinds 1958 Cor Witschge, die lange tijd bekend was door zijn televisierol als Pipo de Clown. Toen begin 1968 in de Amstel Taveerne een jukebox was neergezet protesteerden hij en zijn vrouw tegen de geluidsoverlast. Daarna werd voor 10.000 gulden isolatiemateriaal aangebracht en constateerden ambtenaren van de hinderwet dat alles in orde was.*
Toen Witschge toch weer begon te klagen trok de gemeente in april 1968 tijdelijk de muziekvergunning in. Als reactie daarop werden achter de ramen van de Amstel Taveerne affiches gehangen met de tekst: "Door onze lieve buurman, Pipo de Clown, zijn we onze muziekvergunning enkele dagen kwijt". Nadat Witschge in 1976 verhuisd was, betrokken Adje en zijn moeder de bovenwoning.
Pater Van Kilsdonk
In de Amstel Taveerne begon eind jaren '60 de bekende jezuïetenpater Jan van Kilsdonk (1917-2008) met zijn pastorale zorg voor homoseksuele jongeren. Zelf vertelde hij daar een keer het volgende over:
"Ik werd op het Rembrandtplein aangehouden door een homoseksuele jongeman, die ik ook kende. We hadden een gesprekje, maar hij zei: ‘Ik moet weg; mijn vriend zit in de Amstel Taveerne, daar op de hoek.’ Dat was sinds een paar jaar een homokroeg, van Adje van Besouw en zijn moeder. ‘Wilt u niet even mee? Dan kunt u ‘m de hand schudden?’ Dus ik ging mee en toen waren er in dat café een aantal mensen die mij spontaan de hand drukten! En toen voelde ik aan: Hier moet ik regelmatig als priester terugkeren! Kijk, toen is mijn homokroeg-pastoraat begonnen."
Manfred Langer
Begin jaren '70 kreeg Adje van Besouw een relatie met de 24 jaar jongere, uit Wenen afkomstige Manfred Langer. Die kwam aanvankelijk als bezoeker in de Amstel Taveerne, maar ging er al gauw achter de bar werken en introduceerde er de DJ-draaitafel. In 1976 openden ze samen, een stukje verderop aan de Amstel 178, een kleine discotheek onder de naam Amstel Taveerne Club.
Dit bood de mogelijkheid om mensen langer te laten doorfeesten, aangezien de Amstel Taveerne zelf een dagvergunning had en dus doordeweeks om 1.00 uur en in het weekend om 2.00 uur dicht ging. De Amstel Taveerne Club was de eerste van een lange reeks homo- en lesbische dancings op dat adres, waar tegenwoordig naaktbar Free Willie zit.
Links de Amstel Taveerne Club aan de Amstel 178
Foto: Collectie Bureau Monumentenzorg - Klik ter vergroting
Foto: Collectie Bureau Monumentenzorg - Klik ter vergroting
In 1978 begon Manfred zijn eerste eigen café onder de naam Chez Manfred, gevestigd in de Halvemaansteeg, vlak om de hoek van de Amstel Taveerne. Chez Manfred werd al snel razend populair en vormde daarmee geduchte concurrentie voor de Amstel Taveerne. Niet geheel toevallig eindigde toen ook zijn relatie met Adje.*
V.l.n.r.: Dirk Dol, Manfred Langer en Adje van Besouw
bij de kassa van de Amstel Taveerne, 28 november 1980
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
bij de kassa van de Amstel Taveerne, 28 november 1980
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Met de opening van de Amstel Taveerne Club en wat later de Chez Manfred ontstond langs de Amstel en in de Halvemaansteeg een steeds grotere concentratie van homozaken.
Naast het al bestaande Moor's Eldorado en de Amstel Taveerne, kwam er vanaf medio jaren zeventig om de paar jaar een nieuw homocafé bij: De Goede Kant op nr. 106, de Monopole Taveerne op nr. 60, de Montmartre in de Halvemaansteeg, Querelle op nr. 50, De Komedie op nr. 100, Amstel 102 op nr. 102 en tenslotte in 1994 de Entre nous als derde homokroeg in de Halvemaansteeg.
Showhuwelijk met Astrid Nijgh
In juli 1977 werd in de media alom melding gemaakt dat de bekende zangeres Astrid Nijgh (28) zou gaan trouwen met de Amsterdamse horeca-ondernemer Ad van Besouw (49). Astrid Nijgh was geboren als Astrid de Backer en was van 1968 t/m 1972 getrouwd geweest met de bekende tekstdichter Lennaert Nijgh.
Opvallend was dat nergens werd gezegd dat Adje homoseksueel en Astrid lesbisch was - het huwelijk op 19 september 1977 was dan ook letterlijk een show-huwelijk. Volgens geruchten ging Adje dit huwelijk aan omdat zijn vader hem zou onterven als hij ongetrouwd bleef. Dat is echter niet erg waarschijnlijk aangezien zijn vader al in 1949 overleden was.
Het huwelijk vond plaats op het Amsterdamse stadhuis, destijds nog aan de Oudezijds Voorburgwal, en trok enkele honderden belangstellenden. Trouwgetuige van Astrid was zangeres Imca Marina, die door de drukte veel te laat arriveerde. In bijzijn van tal van bekende artiesten werd het huwelijk in de Amstel Taveerne Club tot diep in de nacht gevierd.*
Het show-huwelijk tussen Ad van Besouw (midden)
en Astrid Nijgh op 19 september 1977
Foto: Rob Bogaerts/Anefo
en Astrid Nijgh op 19 september 1977
Foto: Rob Bogaerts/Anefo
De huwelijksreis had eigenlijk direct na het huwelijk moeten plaatsvinden, maar Adje vond dat Astrid eerst enkele (lucratieve?) optredens voor moest laten gaan. De reis werd daarom uitgesteld tot november, toen het kersverse echtpaar Van Besouw-De Backer met de Black Prince een tiendaagse cruise naar het Middellandse-Zeegebied maakte.*
Na terugkeer ging Astrid onder andere aan de slag als gastvrouw in de Amstel Taveerne Club, maar trad ze uiteraard ook op in de Amstel Taveerne zelf, waar ze voor een hoop extra klandizie zorgde en de gasten uitgelaten en luidkeels met haar hits meezongen.
Ik doe wat ik doe, een van de grootste hits van Astrid Nijgh
De Amstel Taveerne single
In hetzelfde jaar 1977 kwam bij Bingo Star de single "Amstel Taveerne" uit, met op kant A het liedje "In de Amstel Taveerne" en op kant B "Drink meer Amstelbier". Het eerste nummer had Astrid Nijgh samen met Rink Ratsma geschreven en het tweede samen met Bastiaan. Beide nummers zong ze samen met Manfred Langer.
Audio-opname van het liedje "In de Amstel Taveerne"
Zo gezellig als het naar buiten toe leek, bleek het in werkelijkheid niet te zijn geweest: op 21 juli 1981 werd het huwelijk tussen Adje en Astrid door echtscheiding al weer ontbonden. In 2021 liet Astrid Nijgh in een podcastinterview weten dat dit huwelijk de grootste fout van haar leven was en dat Adje en Manfred "haar leven vergald" hadden.
Of Astrid Nijgh nadien nog in de Amstel Taveerne kwam is niet bekend, wel stond ze in het begin korte tijd achter de bar van homo-lesbisch café De Komedie, dat van 1986 t/m 1988 iets verderop aan de Amstel nr. 100 zat.
Olga's verjaardag
Ook lesbisch, maar buiten de Amstel Taveerne wat minder bekend was bardame Olga Vermeulen, die ook bij Chez Manfred achter de bar stond en daar het bekende shotje heugemeug bedacht. Op vrijdag 28 november 1980 vierde Olga haar verjaardag in de Amstel Taveerne en daarvan zijn een reeks foto's bewaard gebleven die een mooi sfeerbeeld van de zaak geven.
De onderstaande foto's sluiten op elkaar aan: eerst kijken we vanuit de bar naar achteren met links de doorgang naar het achterdeel van de zaak en rechts een ouderwets betegelde wand met allerhande drankflessen:
Olga (links) en Adje van Besouw (rechts) zingend
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Iets naar rechts komt de befaamde ouderwetse kassa in beeld met daarboven de obligate bel voor een gratis rondje:
Een vooralsnog onbekende zanger in de Amstel Taveerne
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Hieronder zien we de rechterwand van de zaak, met links weer de kassa en de bel en pal daarnaast een groot 19e eeuws telefoontoestel aan de muur, die verder helemaal volhing met tal van oude foto's die teruggingen tot de jaren '70. Helaas zijn deze bij de verbouwing in 2007 bijna allemaal weggegooid:
De befaamde kassa en bezoekers van de Amstel Taveerne
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Vervolgens zien we hieronder de rest van de fotowand met rechts een van de grote vensters aan de voorkant van de zaak, half gesloten door een vergeeld of donkergeel rolgordijn:
Adje temidden van bezoekers van de Amstel Taveerne
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Tenslotte zien we op onderstaande foto wat er aan een groot wagenrad boven de bar hing: allerhande bierpullen en hoorns. Aan het plafond zelf hingen ook nog allemaal (namaak)worsten en -hammen. Linksmidden is de grote vaasachtige biertap te zien met een sierlijke vrouwenfiguur erop:
Feeststemming ter gelegenheid van Olga's verjaardag, 28 november 1980.
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Foto: collectie Olga Vermeulen, via IHLIA LGBTI Heritage
Klik ter vergroting
Tegenover de fotowand bevond zich een grote schouw die betegeld was met oud-Hollandse tegels in Delfts blauw. De plek van deze (inmiddels weggehaalde) schouw is nog altijd te zien aan de schoorsteen aan de buitengevel in de Halvemaansteeg.
Tussen de schouw en de eilandbar was de doorgang erg smal, maar wie doorliep bereikte het achterste deel van de zaak, waar langs de muren enkele banken waren en iets van drie tafeltjes stonden, alsmede toegang tot de toiletten was.
20-jarig bestaan
Op 24 augustus 1984 werd het 20-jarig bestaan van de Amstel Taveerne gevierd. Bij die gelegenheid ontstond onderstaande foto met rechts Adje van Besouw en links barkeeper Kenk, die tegelijk zijn 12½-jarig jubileum als medewerke vierde. Tussen beide in waarschijnlijk Adjes tante Net, een zuster van zijn vroeg overleden vader. Tante Net was ook regelmatig in het café te vinden en overleed op 23 mei 1988 in de leeftijd van 81 jaar.*
Barman Kenk, tante Net(?) en Adje van Besouw bij het 20-jarig
bestaan van de Amstel Taveerne op 24 augustus 1984
Foto: Frans Busselman - klik ter vergroting
bestaan van de Amstel Taveerne op 24 augustus 1984
Foto: Frans Busselman - klik ter vergroting
Zoals op bovenstaande foto te zien is, was het gebruikelijk geworden dat bezoekers van de Amstel Taveerne buiten op de stoep stonden. Ben ten Holter beschreef dit ook in zijn Groot Amsterdams Kroegenboek van 1986:
"Als het weer het even toelaat vinden de vaste klanten het leuk om op de stoep hun biertje te verschalken. Wij treffen hier voornamelijk mannen. Het café is kort na openingstijd (15.00 uur) altijd al zo druk dat het vrijwel uitgesloten is om dronken te worden. We zijn hier op bezoek bij de wegbereider van het herencircuit dat zich rond de Amstel heeft genesteld. Het café is vaak in de publiciteit."
Ook bij de iets verderop gelegen Monopole Taveerne "zien we veel volk op de stoep met glaasjes, het zogenaamde Hoppe-effect", referend aan het bekende café op het Spui waar zich tot op de dag van vandaag een massa mensen buiten op straat verzamelt.
Frans Meulenberg (links) tijdens het nieuwjaarsdiner voor
de homohoreca op 13 januari 1988 in restaurant L'Entrée
Foto uit GA, A Monthly Gay Magazine, februari 1988
de homohoreca op 13 januari 1988 in restaurant L'Entrée
Foto uit GA, A Monthly Gay Magazine, februari 1988
Overname door Frans Meulenberg
Op 25 juli 1987 overleed Ad van Besouw onverwachts aan een hartaanval, veroorzaakt door de grote hitte tijdens een vakantie in Ialyssos op het Griekse eiland Rhodos, waar hij ook een vestiging van de Amstel Taveerne geopend had.
Ad van Besouw was slechts 59 jaar oud geworden en na een katholieke uitvaartmis in de St. Nicolaaskerk aan de Prins Hendrikkade werd hij gecremeerd in het crematorium op begraafplaats Westgaarde.* De Gay Krant kwam toen met extra editie over hem.
De Amstel Taveerne werd overgenomen door Frans Meulenberg, die al lange tijd in de zaak werkte en in 1994 tevens eigenaar werd van homobar Entre Nous in de Halvemaansteeg. Op 9 november 1988 betrok Meulenberg ook de woning boven het café.
Deze overname riep bij menig bezoeker kennelijk vragen op, want van 4 t/m 12 november verschenen tegelijk in Het Parool, De Telegraaf, De Volkskrant en Trouw elke dag kleine advertenties met achtereenvolgens de volgende tekstjes:
"Wat is er aan de hand met de Amstel Taveerne???"
"Sluit de Amstel Taveerne???"
"Wordt de Amstel Taveerne een postzegelmuseum???"
"Frans van de Amstel Taveerne weet er meer van."
"Henk, Ronald en Jan van de Amstel Taveerne weten het ook"
"Natuurlijk gaat de Amstel Taveerne gewoon door."
"Feest in de Amstel Taveerne"
"Feest in de Amstel Taveerne op donderdag 17 november"
"Sluit de Amstel Taveerne???"
"Wordt de Amstel Taveerne een postzegelmuseum???"
"Frans van de Amstel Taveerne weet er meer van."
"Henk, Ronald en Jan van de Amstel Taveerne weten het ook"
"Natuurlijk gaat de Amstel Taveerne gewoon door."
"Feest in de Amstel Taveerne"
"Feest in de Amstel Taveerne op donderdag 17 november"
De laatste van die kleine advertenties gaf aan dat er op 17 november 1988 kennelijk een feestelijke heropening was onder Frans Meulenberg als de nieuwe eigenaar van de Amstel Taveerne.
Ruim een half jaar later was het weer feest, toen op 27 augustus 1989 het 25-jarig jubileum van de zaak gevierd werd. Via een advertentie in De Telegraaf waren "vrienden en klanten" uit de beginperiode op dit feest geattendeerd, maar hoe dat precies gevierd werd is niet bekend.
Advertentie van de Amstel Taveerne uit GA Magazine, juni 1989
De tekening van de postkoets werd eerder al gebruikt in een
advertentie van de Amstel Taveerne Club uit 1976.
De tekening van de postkoets werd eerder al gebruikt in een
advertentie van de Amstel Taveerne Club uit 1976.
Begin 1997 werd de Amstel Taveerne verbouwd, maar vooralsnog is niet duidelijk in welke veranderingen dat resulteerde. De zaak werd op 20 maart heropend met een feest waarbij onder meer Imca Marina en enkele travestie-artiesten optraden.
Feest ter gelegenheid van de heropening op 20 maart 1997
Foto via de Gay Krant - klik ter vergroting
Foto via de Gay Krant - klik ter vergroting
Niet veel later kwam er in het achterste deel van de zaak een poolbiljart dat rond het jaar 2000 erg populair was. Een andere vernieuwing was dat rond 2005 (tot veler verdriet) de oude betegelde schouw werd weggehaald om plaats te maken voor een grote flatscreen die gebruikt kon worden voor karaoke en om het Songfestival te kijken.
Horecaprotest
Niet alleen bij de Amstel Taveerne, maar bijvoorbeeld ook bij Chez Manfred, de Monopole Taveerne en Downtown, April en Havana in de Reguliersdwarsstraat was het een gewoonte geworden dat gasten ook buiten op straat stonden te drinken. Op een gegeven moment wilde het gemeentebestuur daar echter een eind aan maken.*
Een reeks van homohoreca-ondernemers verenigde zich toen onder de naam "Horeca in Actie" en ondertekenden op 20 oktober 1994 in de Havana een gezamelijke protestverklaring. Onder hen was ook Frans Meulenberg van de Amstel Taveerne. Hoe dit precies afliep is niet bekend, wel dat het drinken op straat gewoon bleef doorgaan.
Protesterende horeca-ondernemers in de Havana, met als derde van links
Frans Meulenberg van de Amstel Taveerne, 20 oktober 1994
Foto: De Telegraaf - klik ter vergroting
Frans Meulenberg van de Amstel Taveerne, 20 oktober 1994
Foto: De Telegraaf - klik ter vergroting
Straatfeesten langs de Amstel
In 2005 was Frans Meulenberg een van de oprichters van Gay Business Amsterdam (GBA), een samenwerkingsverband van homo-ondernemers dat van 1996 t/m 2005 de Amsterdamse Gay Pride organiseerde. Vanuit de Amstel Taveerne werd dan ook van begin af aan een straatfeest tijdens de Pride georganiseerd, eerst in de Halvemaansteeg en later langs de Amstel.
Dit trok jaarlijks zo'n 4000 bezoekers en op het Amstel Podium (later de Amstel Stage) traden bekende Nederlandstalige artiesten op die onder homo's bijzonder geliefd waren, zoals Conny Breukhoven alias Vanessa, Bonnie St. Claire, Anneke Grönloh, Imca Marina, Patty Brard, Mai Tai en als hét hoogtepunt van de avond uiteraard Willeke Alberti.
Video van het Gay Pride-feest langs de Amstel in 2009
Video: Paul Boon
Video: Paul Boon
Een vergelijkbaar straatfeest werd elk jaar op Koninginnedag gehouden. Na het overlijden van Frans Meulenberg in 2007 nam zijn levenspartner Valy Pintiuc de organisatie van deze straatfeesten over, maar nadat de Amstel eind 2016 een hoofdroute voor het autoverkeer was geworden, mochten daar geen straatfeesten meer worden gehouden.
Door de sluiting van steeds meer homozaken langs de Amstel (zie onder) was echter ook het financiële draagvlak voor dit straatfeest steeds kleiner geworden en werd de organisatie hoofdzakelijk door Amstel Fifty Four gedragen. Niettemin verloor de Amsterdamse homogemeenschap hiermee een van haar populairste straatfeesten.
Overname door Valy Pintiuc
Op 23 december 2007 overleed Frans Meulenberg op 60-jarige leeftijd aan de gevolgen van longkanker. Een week later was er in de vroegere Amstel Taveerne gelegenheid om afscheid van hem te nemen, waarna de begrafenisstoet via het Homomonument op de Westermarkt naar begraafplaats Westgaarde trok, waar hij werd gecremeerd.
Het befaamde café werd toen overgenomen door de uit Roemenië afkomstige Valy Pintiuc, met wie Meulenberg sinds 2002 een relatie had. Pintiuc was begonnen als barman in de Entre Nous en de Amstel Taveerne en werd na de sluiting van de Entre Nous (in november 2014) verantwoordelijk voor de Amstel Taveerne.
Amstel Fifty Four
Al ruim voor het overlijden van Frans Meulenberg had Pintiuc besloten om de Amstel Taveerne grondig te moderniseren. Na de Pride van 2007 ging de zaak dicht voor een algehele verbouwing en heropende in oktober met een volledig nieuw interieur. Tegelijk was het café omgedoopt tot Amstel Fifty Four, refererend aan zowel het huisnummer als aan de legendarische nachtclub Studio 54 in New York.
Het nieuwe logo van de Amstel Fifty Four
Het nieuwe interieur combineerde een klassieke caféstijl met elementen van een moderne loungebar. De ondoorzichtige matglazen vensters, ooit nodig om openbare aanstoot te vermijden, werden vervangen door normaal glas en de oude eilandbar maakte plaats voor een grote bar aan de rechterzijde van de zaak, met een klassieke tapkast, alles in warm roodbruin hout. Blikvanger werd een grote kroonluchter boven de bar.
In het achterste gedeelte was een grote halfronde zithoek met comfortabele loungebanken gekomen, maar deze werd later weer verwijderd, mogelijk om hier dansgelegenheid te bieden. Aan de rechterkant waren tenslotte nog de toiletten en een DJ-booth. De zaak was bovendien voorzien van moderne ledverlichting die in alle kleuren van de regenboog kon worden geschakeld.
Het nieuwe interieur van de Amstel Fifty Four (voorzijde)
Promotiefoto
Promotiefoto
Het nieuwe interieur van de Amstel Fifty Four (doorkijkje)
Promotiefoto
Promotiefoto
Het nieuwe interieur van de Amstel Fifty Four (achterzijde)
Promotiefoto
Promotiefoto
Reportage over de metamorfose van de Amstel Taveerne
Video: MVS Gaystation
Video: MVS Gaystation
Gouden jubileum
Dat Amstel Fifty Four zich als voortzetting van de Amstel Taveerne beschouwde bleek onder meer uit het feit dat de zaak op 18 oktober 2014 zijn 50-jarig jubileum vierde. Dat dit in oktober was, is wellicht omdat de oorspronkelijke openingsdatum van 27 augustus in vergetelheid was geraakt en men daarom maar de maand nam waarin de Amstel Taveerne in 2007 werd omgevormd tot Amstel Fifty Four.
Reportage van het 50-jarig jubileum van Amstel Taveerne/Amstel Fifty Four
Video: AT5
Video: AT5
Naast Pride en Koningsdag werden ook andere gelegenheden in Amstel Fifty Four gevierd, zoals de verjaardag van eigenaar Valy Pintiuc, en werd uiteraard ook elk jaar het Eurovisie Songfestival meebeleefd. Eenmaal was er ook een drag pool party en sinds 2012 was er vier jaar lang elke zondag Lady Galore's Drag Night.
Leegloop van de Amstel
Na het 50-jarig jubileum ging het echter langzaamaan bergafwaarts. Ooit was de Amstel Taveerne het bruisende middelpunt van een hele reeks homozaken langs de Amstel, maar deze begonnen vanaf 2010 een voor een weg te vallen. Als eerste verloor Het Wapen van Londen zijn homopubliek, waarna in 2014 de Hotspot en de Entre Nous sloten en in 2019 ook het Queers Café (voorheen bekend als Rouge) dicht ging.
Pintiuc deed in clubs elders weliswaar nieuwe ideeën op om het homo-uitgaan aantrekkelijker te maken, maar hij kon die in het kleine Amstel Fifty Four niet uitvoeren. Vrienden vonden dat hij gewoon door moest gaan met het café, maar Frans Meulenberg had altijd gezegd dat hij dingen moest doen die hij zélf wilde.
Omdat hij altijd gedroomd had van een eigen club nam Pintiuc uiteindelijk het hoekpand aan de Amstel 178 over, waarmee hij in het voetspoor van Adje van Besouw trad, die samen met Manfred Langer op die locatie de Amstel Taveerne Club geopend had en waar later onder meer You II en club Roque zaten.
Eind 2017 opende hij daar een nieuwe gayclub onder de naam YOLO. Twee jaar later trok hij echter naar de Reguliersdwarsstraat, waar hij samen met zijn levenspartner Jorge Pessanha bar BLEND en in 2021 BLEND XL opende, waarna begin 2022 club YOLO weer gesloten werd.
Ondertussen was eind 2021 buurcafé FAME gesloten en ging twee jaar later uiteindelijk ook de Montmartre in de Halvemaansteeg dicht. Toen resteerde aan de Amstel alleen Amstel Fifty Four nog, maar na het verdwijnen van alle andere homozaken en het sterk toegenomen toerisme, was deze zaak zijn homokarakter nagenoeg helemaal kwijtgeraakt.
Tot eind 2023 waren er op zaterdag nog dragavonden met optredens van telkens wisselende dragqueens, maar daarna maakten die plaats voor algemene jazzavonden op zondag. Alleen LHBTQ+-studentenvereniging ASV Gay bleef tot begin augustus 2024 haar wekelijkse borrels in de Amstel Fifty Four houden.
Verkoop en sluiting
Ondertussen stond de zaak al enkele jaren te koop voor een bedrag van 525.000 euro voor inventaris, handelsnaam en goodwill. De maandelijkse huurprijs bedroeg 5.000 euro (excl. btw).
Uiteindelijk werd het café verkocht, waarna de nieuwe eigenaar medio augustus 2024 de deuren sloot. Dat was net voordat op 27 augustus gevierd had kunnen worden dat 60 jaar geleden de Amstel Taveerne geopend werd, maar daar had niemand meer aandacht voor.
Begin september ging de zaak weer open als een regulier café onder de naam Café aan de Amstel. Het is nu van dezelfde uitbater als Café Langereis aan de Amstel nr. 202, waar ooit Moor's Nightclub gevestigd was, de zaak waar Adje van Besouws Amsterdamse horecacarriere begonnen was.
Daarmee was na precies 60 jaar een cirkeltje rond en kwam een eind aan zowel de historisch belangrijkse homohorecalocatie aan de Amstel nr. 54, als aan het gehele homo-uitgaansgebied langs de Amstel.
Bronnen:
- Norbert van Bemmel: De Amstel Taveerne en zijn eerste eigenaar: Ik doe wat ik doe... En vraag niet waarom! & Amsterdam's gay history: Ad van Besouw and the Amstel Taveerne, in: Gay News Amsterdam, nr. 69, mei 1997, p. 20-21.
- Martijn Tulp: "Ik wil mensen een reden geven om weer uit te gaan" - Valy Pintiuc opende Club Yolo in Amsterdam, op Winq.nl, 17 november 2018.
- Wil Groot: Valy Pintiuc: Trots en de Pride Amsterdam vormen de rots waar ik op sta: #IAMPROUD, op GayNews.nl, 20 juni 2021.
- Advertenties in de collectie Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife op Historypin.org.
- Herinneringen van onder meer Dave Wainwright en Gerard Slokkers.
- Stadsarchief Amsterdam: diverse woning- en persoonskaarten.
- IHLIA LGBTI Heritage: diverse foto's en artikelen.
- Norbert van Bemmel: De Amstel Taveerne en zijn eerste eigenaar: Ik doe wat ik doe... En vraag niet waarom! & Amsterdam's gay history: Ad van Besouw and the Amstel Taveerne, in: Gay News Amsterdam, nr. 69, mei 1997, p. 20-21.
- Martijn Tulp: "Ik wil mensen een reden geven om weer uit te gaan" - Valy Pintiuc opende Club Yolo in Amsterdam, op Winq.nl, 17 november 2018.
- Wil Groot: Valy Pintiuc: Trots en de Pride Amsterdam vormen de rots waar ik op sta: #IAMPROUD, op GayNews.nl, 20 juni 2021.
- Advertenties in de collectie Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife op Historypin.org.
- Herinneringen van onder meer Dave Wainwright en Gerard Slokkers.
- Stadsarchief Amsterdam: diverse woning- en persoonskaarten.
- IHLIA LGBTI Heritage: diverse foto's en artikelen.
Links
Handige en interessante links over:
- Amsterdamse homohoreca
- Nederlandse homohoreca
- Buitenlandse homohoreca
+ Diverse LHBT-links
Amsterdamse homohoreca
- Reguliersdwarsstraat
- Warmoesstraat
Gidsen:
- Gay Amsterdam
- Nighttours: Amsterdam
- Iamsterdam: LHBTIQ+-bars en cafés
- Patroc: Amsterdam
- Queer Europe: Amsterdam
- Gay Cities: Amsterdam
- Pinksider: Amsterdam
- The Gay Passport: Amsterdam
- Queer In The World: Amsterdam
- Gay Out: Amsterdam
- Travel Gay: Amsterdam
- GayTravelr: Amsterdam
Agenda's:
- GeenFlikkerTeDoen
- Gay Parties Amsterdam
- Oudroze Agenda
- GoGiGi
Prides:
- Pride Amsterdam
- Queer Amsterdam
- Leather Pride
- Pride Nieuw-West
- Pride Oost
- Black Pride
Wandeltochten:
- LGBT Gay Tours Amsterdam
- Trouwen voor iedereen
- LGBTour
Audiotour:
- Queer nachtleven
Foto's:
- LGBT Nightlife in Amsterdam
- Gay Businesses 1983-2010
Memorabilia:
- Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife
Geschiedenis:
- Graveyard of LGBTQI pubs & clubs
- Amsterdam als homohoofdstad
- Arcam: Safe Spaces Special
- Amsterdam Regenboogstad
Het voormalige gay café April (1981-2010)
tijdens de Amsterdam Gay Pride van 2007
klik ter vergoting
tijdens de Amsterdam Gay Pride van 2007
klik ter vergoting
Nederlandse homohoreca
- Homohoreca.nl
Gidsen:
- Nighttours: Netherlands
- Queer In The World: Netherlands
- GayTravelr: Netherlands
- Saunas4men: Nederland
Agenda's:
- GeenFlikkerTeDoen
- GoGiGi
Foto's:
- Wikimedia: LGBT Nightlife
Ervaringen:
- Winq: Eerste keer gaybar
Memorabilia:
- Gay & Lesbian Nightlife
- LGBTQI+ Buttons
Geschiedenis:
- Rotterdamse Roze Kaart
- Roze Geschiedenis Nijmegen
- IHLIA: With Pride
- Homo-emancipatie in Nederland
- Gay & Night Magazine 2006-2016
Homocafé Kalff in Utrecht tijdens
een herdenking van homodisco
De Roze Wolk (1982-2006)
klik ter vergoting
een herdenking van homodisco
De Roze Wolk (1982-2006)
klik ter vergoting
Buitenlandse homohoreca
- Queer Berlin
Straten & buurten:
- Canal Street, Manchester
- Le Marais, Paris
- Hell's Kitchen, New York City
- Church-Wellesley, Toronto
- Village, Montréal
Gidsen:
- GayBars.eu
- Gay Travel Guide Europe
- Queer Europe
- Gay Cities
- Pinksider
- The Gay Passport
- Queer In The World
- Gay Out
- GayTravel
- Travel Gay
- GayTravelr
- Saunas4men
Agenda's:
- Gay Events Belgium
- IGLTA: Pride Calendar
- Gay Pride Calendar
- GoGiGi
Foto's:
- Wikimedia: Gay bars
Buttons:
- LGBTQI+ Buttons
T-Shirts:
- Wearing Gay History
- Throwback Gay Bar T-Shirts
Geschiedenis:
- Wikipedia: Homohoreca
- Brussels Almanack Dykes
- Molly Houses in 18th century London
- Pride of Place: Meeting & Socialising
- Lost LGBT Scene Project
- OUTgoing New York City
- San Francisco Gay History
- The Lesbian Bar Project
- GayBarchives
- LGBT History Suriname
Diverse LHBT-links
- Gaykrant · GayNieuws · GaySite
- Expreszo · Zij aan Zij
- Queer Nederland
Tijdschriften:
- Gay News · Winq · The Gay Issue
- Hello Gorgeous
Radio & TV:
- MVS Gaystation · Pidi radio
Audio:
- Kulti Kulti · PinQradio
Gadgets & souvenirs:
- Pink Point · Gays & Gadgets
Boeken & Films:
- Vrolijk · Savannah Bay
Archieven:
- IHLIA LGBTI Heritage
- Lesbisch Archief Nijmegen
- Transgendermuseum
Zie ook:
- Het verhaal achter deze website
Linkpartners:
- Amsterdam Masseur Homo/Hetero?