V E R L E D E N
Du Merlo
Amstel 14
1012 LA Amsterdam
1929 - 1934
Du Merlo was het allereerste homocafé langs de Amstel en daarmee voorloper van de talrijke homozaken die later in deze omgeving kwamen.
bijgewerkt: 09-05-2024
Voorgeschiedenis
Du Merlo was gevestigd in een voormalig koopmanshuis aan de Amstel nr. 14 dat blijkens de gevelstenen uit 1661 dateert en de naam Wapen van London droeg. In later tijd zaten in dit monumentale pand allerhande bedrijfjes, maar in 1923 was hier café Noordwijk gevestigd. Daar werd in dat jaar een ronde van het Amsterdamse kampioenschap dammen gehouden en bevond zich ook het clublokaal van schaakclub D.V.D.
In 1924 werd café Noordwijk opgevolgd door hotel-café De Munt dat zich in een heel andere richting ontwikkelde. Op 6 juni 1929 werd deze zaak namelijk op last van burgemeester en wethouders gesloten op grond van art. 258 van de APV. Dat maakte de sluiting mogelijk van "een inrichting waar bij herhaling c.q. uit winstbejag gelegenheid wordt gegeven tot het plegen van ontucht".
Of het hierbij om vrouwelijke of mannelijke prostitutie, danwel andersoortige onzedelijkheden ging is niet bekend: de politierapporten waarin genoteerd staat wanneer een zaak homoseksuele bezoekers trok zijn namelijk pas vanaf 1931 bewaard gebleven.
Café Du Merlo
Van een hotel wordt na 1929 niets meer vernomen. Het café ging zelfstandig verder en werd overgenomen door Arie de Vries. Hij was in 1895 in Amsterdam geboren en blijkens het bevolkingsregister was hij onder meer hotelhouder en marktkoopman. Ondanks dat hij als hetero bekend stond bleef hij ongehuwd en kinderloos. Hij overleed in 1977, 82 jaar oud.
Arie de Vries noemde zijn café Du Merlo, maar het is niet bekend waar die naam naar verwijst. Had het betrekking op de gelijknamige straat in Brussel, of op de familienaam Merlo die in diverse Zuid-Europese landen voorkomt? De bezoekers noemden de zaak, zoals destijds gebruikelijk, simpelweg het café van Arie aan de Amstel of café Arie.
Zo vlakbij de Munttoren was Du Merlo strategisch gelegen. Achter (en sinds 1939 onder) het wachthuis van de Munt bevond zich namelijk een openbaar urinoir dat lange tijd een drukbezochte ontmoetingsplek voor homoseksuele mannen was.
Meer informatie over Du Merlo is te vinden in het boekje De roze rand van donker Amsterdam dat socioloog en docent homostudies Gert Hekma in 1992 schreef. Daarin komt onder meer voormalig bezoeker Frits aan het woord:
"Je had verder op de Amstel Arie, bij de Munt, dat was gewoon een café, daar kon je van alles krijgen, die man had altijd met een haringkar gestaan. Daar was ik heel dikwijls, in de Nes ook wel. Dan ging je afwisselend naar die Arie, op koninginnedag waren we meestal bij die Arie, of Bet van Beeren, ook veel, op de Zeedijk, die was er al voor de oorlog, die bar was half homo, de bar van Arie was uitgesproken homo, alleen hijzelf was het niet. Je ging er op het laatst zo tegen twaalf één uur naar toe, vooral op zaterdag en zondag, op zondagmiddag ook weleens. Dat was gewoon een kroeg, geintjes, vals vooral, vroeger was dat een soort cultus. Alleen op koninginnedag werd er gedanst, maar dat mocht overal, dan mochten ook de nichten met elkaar dansen."
De hierboven genoemde Bet van Beeren was de uitbaatster van het bekende café 't Mandje op de Zeedijk, dat in 1927 geopend was. Anders dan 't Mandje, waar een heel gemengd publiek van homomannen, lesbische vrouwen, hoeren en zeelui kwam, trok Du Merlo hoofdzakelijk homo's. Het was echter ook weer geen echte "nichtenkit" waar louter homopubliek kwam.
Politie-inspecties
Seksuele contacten en romantische relaties tussen volwassen mannen waren in Nederland sinds 1811 niet meer strafbaar, maar wanneer het aanstoot kon geven of er minderjarigen (destijds onder de 21) bij betrokken waren werd het door de overheid bestreden.
Zodoende werd ook Du Merlo door de zedenpolitie goed in de gaten gehouden. In het boekje van Hekma worden de bevindingen geciteerd van de inspecteurs J.F. van Slobbe van de zedenpolitie en H.R. Stoett van de drankcontrole, die eens in de paar weken een rondgang maakten langs horecazaken die zij niet vertrouwden.
Zo rapporteerden Van Slobbe en Stoett op vrijdag 4 december 1931 over café Du Merlo: "Aanwezig: houder, barjuffrouw, en een kellner. Er bevonden zich 12 bezoekers, vermoedelijk homosexueelen. Geen bijzonders."
Op donderdag 11 januari 1934 vonden zij dat er kennelijk teveel homo's bleven komen en werd gerapporteerd: "Eenige kennelijke homosexueele bezoekers zaten in de zaak. De verlofhouder stond achter de toonbank. Geen buffetjuffrouw meer (gunsten ingetrokken)."
In het boekje van Hekma komt ook bezoeker Koen aan het woord:
"Het was de sluitingsavond dat ik bij Arie de Vries ben geweest, want het ding ging dicht, dus ben ik er maar één keer geweest, ik herinner me alleen dat er achter in de zaak een trap was naar boven, een halve verdieping waar blijkbaar de bar was, daar staat me iets heel vaags van bij. Er is niks anders in gekomen dan ver na de oorlog, de Eldorado."
Er zijn vooralsnog geen foto's van Du Merlo bekend. Het dichtst in de buurt komt de onderstaande foto, die twee jaar na de sluiting is gemaakt:
Café La Boule Blanche aan de Amstel 14, hier in maart 1936
Foto: Dienst Ruimtelijke Ordening - klik ter vergroting
Foto: Dienst Ruimtelijke Ordening - klik ter vergroting
Nieuwe pogingen
Arie de Vries woonde na de sluiting van Du Merlo even kort aan de Reguliersdwarsstraat 95 II en begon in juni 1934 een nieuw café aan de Tweede Jacob van Campenstraat 150 in de Pijp. Hekma beschrijft dat zodra inspecteurs Van Slobbe en Stoett er van hoorden ze er meteen een kijkje gingen nemen.
Op 6 september 1934 rapporteerden ze dat ze naast Arie de Vries ook diens "homosexueelen kellner van Riel" aantroffen. De vergunningen stonden op naam van mej. G. de Jong, maar deze werden niettemin direct ingetrokken. In 1935 werden hier geen homo's meer aangetroffen.
Ruim een jaar later keerde Arie de Vries weer terug naar de Amstel, waar hij ging werken in het café dat Toby Rijntalder op nummer 124 had geopend. De inspecteurs van politie bezochten deze zaak op 15 januari 1936 en rapporteerden:
"Rijntalder, Amstel 124. Deze nieuwe geopende zaak van Rijntalder, die tevoren in Nes 17 een "flikkerzaak" had, maakt nu ook weer dien indruk. N.b. stond als kellner achter de toonbank de bekende Arie de Vries, wienst gunstvergunningen in diens "flikkerzaak" in perceel Amstel 14 (thans een bar) destijds werden ingetrokken! Twee kennelijk homosexueele vrouwen (mannelijke types), waren aan het Russische biljarten. Een homosexueel type (man) zat op een krukje voor de toonbank. De gunsten worden ook voor deze zaak geweigerd."
Op 16 november 1936 troffen de inspecteurs er alleen nog "een kennelijk homosexueel meisje" aan, maar Rijntalders vrouw gaf toe "nog wel homosexueelen toe te laten, daar het anders zoo stil was".
Bezoeker Koen herinnerde zich dat nichten en potten op koninginnedag naar Rijntalder kwamen om te dansen, maar afgezien daarvan lijkt de zaak, die in 1945 nog bestond, weinig homo's meer getrokken te hebben.
Café Rijntalder aan de Amstel 124 in september 1943
Deze panden werden rond 1980 gesloopt
Foto: Dienst Ruimtelijke Ordening
Deze panden werden rond 1980 gesloopt
Foto: Dienst Ruimtelijke Ordening
Opvolgers van Du Merlo
Nadat Du Merlo in januari 1934 gesloten was vestigde zich in het pand aan de Amstel 14 een bar onder de naam La Boule Blanche. Daar trof de politie geen homo's meer aan. Tijdens de Duitse bezetting werd deze zaak omgedoopt tot Et Joldene Tönnsche (Keuls voor Het Gouden Tonnetje) en adverteerde als zijnde een "trefpunt van nationaal-socialisten".
Vanaf 1948 zat aan de Amstel 14 het Café Parisien. Die zaak werd opgevolgd door café Sombrero, dat rond 1955 weer een homobar werd. Daarna volgden hier de homocafés Moor's Eldorado, Gaiety en Het Wapen van Londen. De laatstgenoemde zaak verloor rond 2010 geleidelijk zijn homopubliek, waarmee na 80 jaar een eind kwam aan de homohoreca op dit adres.
Ondertussen waren iets verderop langs de Amstel en ook in de zijstraatjes steeds meer homocafés gekomen, zodanig dat zich in deze omgeving uiteindelijk de grootste concentratie homohoreca van Amsterdam bevond, waar Du Merlo de voorloper van is geweest.
- Zie ook: 90 jaar homohoreca langs de Amstel in kaart gebracht
Bronnen:
- Gert Hekma e.a., De roze rand van donker Amsterdam, De opkomst van een homoseksuele kroegcultuur 1930-1970, Amsterdam 1992, p. 25-29.
- Pieter Koenders, Tussen christelijk réveil en seksuele revolutie. Bestrijding van zedeloosheid, met de nadruk op repressie van homoseksualiteit, Amsterdam 1996, p. 708-709.
- Krantenadvertenties via Delpher.
- Bevolkingsregister, woning- en archiefkaarten uit het stadsarchief Amsterdam.
- Wikipedia: Geschiedenis van de prostitutie in Amsterdam.
- Gert Hekma e.a., De roze rand van donker Amsterdam, De opkomst van een homoseksuele kroegcultuur 1930-1970, Amsterdam 1992, p. 25-29.
- Pieter Koenders, Tussen christelijk réveil en seksuele revolutie. Bestrijding van zedeloosheid, met de nadruk op repressie van homoseksualiteit, Amsterdam 1996, p. 708-709.
- Krantenadvertenties via Delpher.
- Bevolkingsregister, woning- en archiefkaarten uit het stadsarchief Amsterdam.
- Wikipedia: Geschiedenis van de prostitutie in Amsterdam.
Links
Handige en interessante links over:
- Amsterdamse homohoreca
- Nederlandse homohoreca
- Buitenlandse homohoreca
+ Diverse LHBT-links
Amsterdamse homohoreca
- Reguliersdwarsstraat
- Warmoesstraat
Gidsen:
- Gay Amsterdam
- Nighttours: Amsterdam
- Iamsterdam: LHBTIQ+-bars en cafés
- Patroc: Amsterdam
- Queer Europe: Amsterdam
- Gay Cities: Amsterdam
- Pinksider: Amsterdam
- The Gay Passport: Amsterdam
- Queer In The World: Amsterdam
- Gay Out: Amsterdam
- Travel Gay: Amsterdam
- GayTravelr: Amsterdam
Agenda's:
- GeenFlikkerTeDoen
- Gay Parties Amsterdam
- Oudroze Agenda
- GoGiGi
Prides:
- Pride Amsterdam
- Queer Amsterdam
- Leather Pride
- Pride Nieuw-West
- Pride Oost
- Black Pride
Wandeltochten:
- LGBT Gay Tours Amsterdam
- Trouwen voor iedereen
- LGBTour
Audiotour:
- Queer nachtleven
Foto's:
- LGBT Nightlife in Amsterdam
- Gay Businesses 1983-2010
Memorabilia:
- Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife
Geschiedenis:
- Graveyard of LGBTQI pubs & clubs
- Amsterdam als homohoofdstad
- Arcam: Safe Spaces Special
- Amsterdam Regenboogstad
Het voormalige gay café April (1981-2010)
tijdens de Amsterdam Gay Pride van 2007
klik ter vergoting
tijdens de Amsterdam Gay Pride van 2007
klik ter vergoting
Nederlandse homohoreca
- Homohoreca.nl
Gidsen:
- Nighttours: Netherlands
- Queer In The World: Netherlands
- GayTravelr: Netherlands
- Saunas4men: Nederland
Agenda's:
- GeenFlikkerTeDoen
- GoGiGi
Foto's:
- Wikimedia: LGBT Nightlife
Ervaringen:
- Winq: Eerste keer gaybar
Memorabilia:
- Gay & Lesbian Nightlife
- LGBTQI+ Buttons
Geschiedenis:
- Rotterdamse Roze Kaart
- Roze Geschiedenis Nijmegen
- IHLIA: With Pride
- Homo-emancipatie in Nederland
- Gay & Night Magazine 2006-2016
Homocafé Kalff in Utrecht tijdens
een herdenking van homodisco
De Roze Wolk (1982-2006)
klik ter vergoting
een herdenking van homodisco
De Roze Wolk (1982-2006)
klik ter vergoting
Buitenlandse homohoreca
- Queer Berlin
Straten & buurten:
- Canal Street, Manchester
- Le Marais, Paris
- Hell's Kitchen, New York City
- Church-Wellesley, Toronto
- Village, Montréal
Gidsen:
- GayBars.eu
- Gay Travel Guide Europe
- Queer Europe
- Gay Cities
- Pinksider
- The Gay Passport
- Queer In The World
- Gay Out
- GayTravel
- Travel Gay
- GayTravelr
- Saunas4men
Agenda's:
- Gay Events Belgium
- IGLTA: Pride Calendar
- Gay Pride Calendar
- GoGiGi
Foto's:
- Wikimedia: Gay bars
Buttons:
- LGBTQI+ Buttons
T-Shirts:
- Wearing Gay History
- Throwback Gay Bar T-Shirts
Geschiedenis:
- Wikipedia: Homohoreca
- Brussels Almanack Dykes
- Molly Houses in 18th century London
- Pride of Place: Meeting & Socialising
- Lost LGBT Scene Project
- OUTgoing New York City
- San Francisco Gay History
- The Lesbian Bar Project
- GayBarchives
- LGBT History Suriname
Diverse LHBT-links
- Gaykrant · GayNieuws · GaySite
- Expreszo · Zij aan Zij
- Queer Nederland
Tijdschriften:
- Gay News · Winq · The Gay Issue
- Hello Gorgeous
Radio & TV:
- MVS Gaystation · Pidi radio
Audio:
- Kulti Kulti · PinQradio
Gadgets & souvenirs:
- Pink Point · Gays & Gadgets
Boeken & Films:
- Vrolijk · Savannah Bay
Archieven:
- IHLIA LGBTI Heritage
- Lesbisch Archief Nijmegen
- Transgendermuseum
Zie ook:
- Het verhaal achter deze website
Linkpartners:
- Amsterdam Masseur Homo/Hetero?